De mystische opaal: alles wat je over deze edelsteen wilt weten

 

Wijlen Britse koningin Victoria en ik hebben veel overeenkomsten. Ten eerste zijn we beiden van koninklijke bloede, mijn vader noemde mij niet voor niets ‘prinses op de erwt’. Daarnaast houden wij van lange elegante jurken en veel sieraden. We hebben een zwak voor tall, dark and handsome. Tot slot hebben we een bijzondere belangstelling voor een specifieke edelsteen: de opaal.

Opalen zijn in Nederland gewilde edelstenen. En niet alleen in Nederland maar overal ter wereld verwonderen sieradenliefhebbers zich over zijn mystische schoonheid en adembenemende kleurenschakeling. Maar wat weet je eigenlijk over deze steen? En hoe herken je een nepper? En weet je wat de kostbaarste soort opaal is? Juwelista to the rescue!

Vindplaats en oorsprong

De opaal wordt gevonden op verschillende plekken ter wereld zoals Mexico, Brazilië en Ethiopië . Maar de bekendste vindplaats, waar 90% van de opalen die gebruikt worden in sieraden vandaan komt, is Australië. De bekendste opaalmijn is Lightening Ridge. Australië pronkt graag met zijn lokale schat en daarom is de opaal officieel de nationale edelsteen.

De bedoeinen geloofden dat de steen aan zijn schitterende kleuren kwam door het inslaan van bliksem in de steen. De oorspronkelijke bewoners van Australië, de Aboriginals, dachten dat de opaal ontstond door een voetafdruk van de Schepper. Tegenwoordig weten we dat dit niet door bliksem of een voetstap ontstond, maar door regen. Regenwater sijpelde door de dorre aarde en in de stenen, waardoor de indrukwekkende opaal geboren werd. Een opaal bestaat dan ook voor 20% uit water. Sommige kenners zeggen zelfs dat om een opaal mooi te houden, dat je hem af en toe even in water moet dompelen. Anderen doen dit weer af als fabel.

Het kenmerkende kleurenpatroon van de opaal heet eigenlijk opalisatie.  In de volksmond wordt dit vaak ‘vuur’ genoemd. Als we heel streng doen dan is het woord vuur verkeerd, vuur wordt wel correct gebruikt wanneer we het over de schittering van een diamant hebben. Dus een vurige diamant is juist maar een vurige opaal niet. De kleurenschakeling wordt  het patroon genoemd.

Witte opalen

De bekendste opalen zijn witte opalen. Die zijn weer onder te verdelen in melkopalen en kristalopalen. De melkopaal heeft een witte kleur met verschillende mogelijke kleuren als opalisatie. Hoe meer opalisatie, des te waardevoller de steen. Een steen zonder opalisatie is weinig waard en wordt doorgaans niet in sieraden gebruikt. Kristalopalen zijn (half)doorzichtig met een mooi patroon aan opalisatie.

Zwarte opaal (black opal)

De meest waardevolle opaal is de zwarte opaal. Mijn wijlen edelsteenkundige corrigeerde altijd mijn vernederlandsing van de term, ‘black opal, bedoel je.‘ Deze opaal is niet helemaal zwart zoals sommige mensen uit de naam opmaken. Aan zwarte steen zou waardeloos zijn. Bij een black opal is de kleur van de opaal  donker en de opalisatie fel. Althans er zijn verschillende gradaties zwarte opaal maar de waardevolste heeft een heel donkere kleur en opalisatie die op je afspringt. Rode opalisatie is zeldzaam en vermeerdert daarom de waarde. Een zwarte opaal van de hoogste gradatie behoort zelfs tot de meest waardevolle edelstenen ter wereld.

Boulder- en vuuropalen

Daarnaast bestaan er ook andere opaalsoorten zoals de boulderopaal en de vuuropaal. De vuuropaal, die ook bekend staat als de Mexicaanse opaal, is meestal oranje, geel, bruin of rood van kleur en doorzichtig. In tegenstelling tot de andere opaalsoorten, heeft een vuuropaal geen kenmerkende opalisatie.

Een boulder opal heeft meestal een melkachtige kleur en prachtige opalisatie. Kenmerkend aan een boulderopaal is dat er een stuk (of stukjes) van het moedergesteente aan vast zit. Dit is vaak een donkere kleur zonder opalisatie. Deze opaal is een goed alternatief voor de duurdere zwarte opaal, omdat ze wat goedkoper zijn maar nog altijd adembenemend zijn.

Een opaal is zacht

Opalen zijn wat ze ‘zachte stenen’, in tegenstelling tot bijvoorbeeld diamanten kan een opaal snel beschadigd raken. Vergelijk het een beetje met glas, één rake klap en er breekt een stukje af, zo is dat dus ook met een opaal. In antieke opaal ringen zien we vaak beschadigingen aan de opalen. Een voordeel van happen uit je opaal, is dat het een goede indicatie is dat de steen inderdaad echt is. Maar er zijn zelfs kenners die om zijn kwetsbaarheid afraden om opalen in ringen te zetten en ze liever in de vorm van hangers zien aangezien een opaal in een hanger helemaal afgesloten kan worden langs de kwetsbare randen en de kans op ongelukken minder groot is dan aan de hand. Een opaal heeft dus de grootste overlevingskans wanneer hij goed ingesloten is. Ik zou dagelijks gebruik van een opaal ring afraden.

Bedriegers: doublets, triplets en synthetische opalen

Vooral als het om de zwarte opaal gaat zijn er veel bedriegers op de markt. Jullie willen niet weten hoe vaak ik dacht eindelijk een zwarte opaal in handen te hebben, maar na een bezoekje aan mijn edelsteenkundige teleurgesteld te worden.

Bij witte opalen moet je er alleen op letten dat het niet om een synthetische opaal gaat. Dit zijn mensgemaakte varianten. Synthetische opalen zijn zelfs voor edelsteenkundigen lastig te herkennen, om echt uitsluitsel te hebben moet je naar een laboratorium. Een eigenschap die kan wijzen op een synthetisch exemplaar is dat de opalisatie vuur van de steen een beetje op slangenhuid lijkt qua patroon,. De opalisatie oogt onecht.

Daarnaast werden er in antieke sieraden een tijd lang ‘opalite glass’ gebruikt. Dat is glas met een patroon dat lijkt op dat van een opaal. Een beetje kenner zal deze indringer snel herkennen, de opaal ziet er ‘glazig’ uit. Zelfs in de Georgiaanse tijd werd dit al gebruikt.

Bij donkere opalen komen ook synthetische varianten voor. Daarnaast zijn er ook doublets en triplets. Simpel gezegd is bij een doublet sprake van een schijfje echte opaal op een donkere achtergrond geplakt zodat het lijkt op een volle zwarte opaal. Voor de onderste deel wordt vaak zwarte opaal zonder opalisatie gebruikt. Als de zetting open is, is duidelijk te zien aan het kleurverschil dat de steen eigenlijk uit twee delen bestaat. Ik zie op Marktplaats regelmatig doublets aangeboden worden zonder dat de verkoper erbij vermeldt dat het een doublet is. Vaak kun je al op de foto zien dat de opaal uit twee delen bestaat die aan elkaar geplakt zijn.

Bij een triplet gaat het om drie delen. Eerst een doorzichtig deel, vaak doorzichtige quartz, daaronder een dun schijfje echte opaal en daar weer onder een donkere ondergrond (zoals bij de doublet).

Doublets en triplets kunnen mooi zijn, en zijn voor veel mensen niet van een volle opaal te onderscheiden maar ze zijn uiteraard wel een stuk goedkoper dan een volle opaal. Voor een kleiner budget zou zo’n opaal uitermate geschikt zijn maar het is wel belangrijk dat verkopers eerlijk zijn over wat ze verkopen! Zelf ben ik al jaren aan het rondkijken voor een goede zwarte opaal deal, elke keer weer blijkt de steen een doublet te zijn. Wie echt een zwarte opaal wil, kan beter bij een erkende opaalhandelaar kopen of bij iemand die wéét wat hij verkoopt.

Tot slot

Een opaal is een prachtige steen. Met name een black opal kan een slimme en prachtige investering zijn. Wees alleen op je hoede voor indringers en als je een vintage of antiek sieraad met een opaal koopt, laat een gerenommeerde edelsteenkundige de steen controleren. En om beschadiging te voorkomen: gebruik een opaal ring niet elke dag!